Die vreemde ronde afdruk op de arm van mijn moeder
Als kind bleef mijn blik er steeds weer naartoe glijden: hoog op de bovenarm van mijn moeder, net onder haar schouder, zat een klein rond littekentje. Het leek op een kringetje van piepkleine putjes met in het midden een wat dieper kuiltje. Waarom ik dat zo boeiend vond? Geen idee. Het was gewoon iets wat opviel en daarna langzaam verdween naar de achtergrond van mijn geheugen.
Jaren later dacht ik er nog zelden aan. Het litteken zat er natuurlijk nog altijd, maar mijn nieuwsgierigheid was vervlogen. Tot ik op een zomerdag in de trein een oudere vrouw hielp uitstappen. Terwijl ze zich aan mijn arm vastpakte, zag ik precies hetzelfde merk op precies dezelfde plek. In één klap zat ik weer midden in die oude fascinatie.
Omdat de trein al bijna weer ging rijden, kon ik haar niet vragen waar het vandaan kwam. Dus belde ik mijn moeder. Die herinnerde me eraan dat ze het al vaker had uitgelegd — blijkbaar had mijn brein het elke keer weer gedeletet. Het was het litteken van de pokkenprik. Logisch eigenlijk, maar blijkbaar was het nooit blijven hangen.
Wat pokken met mensen aanrichtte
Pokken was ooit een gevreesde, zeer besmettelijke virale ziekte. Kreeg je het, dan ging dat meestal gepaard met hoge koorts en een uitgebreide huiduitslag die blijvende littekens kon nalaten. Tijdens de zwaarste uitbraken in de 20e eeuw overleed naar schatting drie op de tien patiënten, aldus de Centers for Disease Control and Prevention. Wie het overleefde, droeg vaak zichtbare sporen op gezicht en lichaam.
Van massavaccinatie tot een stille aftocht
Een grootschalige vaccinatiecampagne maakte uiteindelijk het verschil. In de Verenigde Staten werd het virus in 1952 als “uitgeroeid” bestempeld, en in 1972 verdween de pokkenprik uit het standaardprogramma. Tot in de vroege jaren zeventig kreeg bijna elk kind die vaccinatie. Het zichtbare gevolg? Een kenmerkend litteken. Je zou het bijna het eerste “vaccinatiepaspoort” kunnen noemen: je arm liet zien dat je beschermd was.
Waarom juist het pokkenvaccin zo vaak een litteken gaf
Wat maakte dat dit specifieke vaccin zo bekend stond om een blijvende afdruk? Dat zat vooral in de toedieningsmethode en de manier waarop de huid herstelde. In plaats van één enkele prik, zoals je bij de meeste vaccins krijgt, gebruikte men een speciale bifurcated needle — een naald met twee tandjes. Daarmee werd het vaccin meerdere keren vlak onder het huidoppervlak aangebracht.
Die reeks minuscule prikjes bracht het vaccin in de lederhuid, de laag net onder je opperhuid. Daar kon het verzwakte virus zich nog even vermenigvuldigen. Eerst ontstonden kleine ronde bultjes, die veranderden in met vocht gevulde blaasjes. Die gingen open, vormden korstjes en zodra die loslieten, bleef dat herkenbare ringetje over: een kring van putjes met vaak een iets dieper puntje in het midden.
Dat litteken was geen pech of medische misser, maar een direct gevolg van de gewenste lokale immuunreactie. Je lijf ging aan het werk, ruimde het vaccin op en herstelde de huid. Alleen liet dat herstel hier een blijvend merkteken achter. Bij de één duidelijk zichtbaar, bij de ander subtieler — maar de vorm en plek waren opvallend consistent.
Een hele generatie met hetzelfde merkteken
Vraag mensen die vóór 1972 zijn geboren eens om hun bovenarm te laten zien en je herkent het zo. Meestal zit het hoog op de arm, dicht bij de schouder, als een klein rond veldje met inkepingen. Mijn moeder heeft het, net als bijna al haar leeftijdsgenoten. En die oudere vrouw in de trein droeg hetzelfde stille bewijs van een wereldwijde gezondheidsinspanning.
Zie je het bij jezelf of iemand anders terug?
Misschien heb jij er ook een, of ken je iemand met zo’n rond litteken. Achter dat kleine merkteken schuilt een groot verhaal: een ziekte die generaties lang angst aanjoeg, en een vaccinatiecampagne die haar uiteindelijk tot stilstand bracht. Een bescheiden stempel met een enorme historische betekenis.