Het TBC-huisje: Relikwie uit de Tijd van de Tuberculosebestrijding
In de eerste helft van de twintigste eeuw werden er verschillende methoden ingezet in de strijd tegen tuberculose. Een heel herkenbaar gebouw uit die periode is het tbc-huisje, ook wel bekend als een lighuisje. Dit kleine houten bouwsel bood een plek waar tuberculosepatiënten geïsoleerd konden herstellen. In dit stuk duiken we in de geschiedenis, de rol en het gebruik van deze unieke huisjes.
De Historische Achtergrond van de Tuberculosecrisis
In de negentiende eeuw was tuberculose een van de grootste moordenaars in Europa. Ongeveer een op de vier sterfgevallen kwam door deze zeer besmettelijke longziekte. De ziekte werd vaak in verband gebracht met slechte hygiëne en vervuilde lucht, vooral in steden. Hoewel de woningbouw en gezondheidszorg begin twintigste eeuw vooruitgingen, ontbraken effectieve medicijnen tegen tuberculose nog.
De behandeling bestond voornamelijk uit veel rusten, frisse lucht, zonnestralen en goede voeding. Sanatoria boden hiervoor een oplossing, maar niet iedereen wilde of kon daar verblijven. Daardoor kwamen de tbc-huisjes in beeld, een manier voor patiënten om dichter bij huis te kuren.
Waar Waren TBC-huisjes te Vinden?
In zowel Nederland als het Verenigd Koninkrijk stonden deze huisjes vaak op de terreinen van ziekenhuizen, sanatoria of aangesloten verenigingen. Buiten deze plekken konden patiënten ze ook in hun eigen tuin of in een weiland nabij hun dorp neerzetten. Een verpleegkundige kwam op afspraak langs voor de medische zorg, terwijl familieleden voor andere behoeften zorgden.
Deze huisjes konden eenvoudig worden gekocht, gehuurd of geleend van sanatoria of betrokken verenigingen. Soms kreeg je ze als een bouwpakket, zodat ze makkelijk in elkaar gezet konden worden en later weer uit elkaar gehaald.
In de Verenigde Staten werd iets vergelijkbaars gedaan in Colorado Springs, waar het drogere bergklimaat als gunstig werd gezien voor tuberculosepatiënten. Daar ontwierp de Amerikaanse arts Charles Fox Gardiner achthoekige hutten om kruisbesmetting tegen te gaan. Anders dan de verplaatsbare varianten in Europa waren de Amerikaanse hutten permanent.
Het Uiterlijke Kenmerk van een TBC-huisje
Tbc-huisjes kwamen in verschillende vormen en maten, maar meestal hadden ze een eenvoudige houten structuur met veel glas om zoveel mogelijk zonlicht binnen te laten. Ze waren meestal geschilderd in wit of groen en hadden grote deuren of ramen aan de voorkant, zodat de patiënt volop kon profiteren van frisse lucht en zonlicht.
Sommige Britse huisjes hadden een draaischijf of wielen, zodat ze mee konden draaien met de zon. In Nederland waren zowel draaibare als vaste modellen aanwezig.
Gebruik en Verdere Ontwikkeling
De patiënten verbleven de hele dag en nacht in deze huisjes, soms maanden of zelfs jaren achtereen. Na de komst van effectieve medicijnen in de jaren ’50 werden de tbc-huisjes steeds minder gebruikt. Veel van deze kleine gebouwen kregen een nieuw leven als tuinhuisje, zomerverblijf of zelfs als schrijfatelier. Bekende persoonlijkheden die een schrijfatelier gebruikten, waren de Ierse toneelschrijver George Bernard Shaw en seksuoloog Havelock Ellis.
Vandaag de dag zijn er nog een paar tbc-huisjes overgebleven als museumstukken. Zo heeft het Nederlands Openluchtmuseum sinds 1982 een tbc-huisje in zijn collectie, en ook Rijksmuseum Boerhaave in Leiden en Openluchtmuseum Het Hoogeland in Warffum hebben een exemplaar bewaard.
Het tbc-huisje blijft een belangrijk historisch teken van een periode waarin de medische wereld nog sterk rekende op natuurlijke elementen zoals zonlicht en frisse lucht.
Foto door Dick van Aggelen – Eigen werk, CC BY-SA 4.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=47340865