Lang niet zo lang geleden belandde bijna ieder Nederlands meisje na de lagere school op de huishoudschool. Niet om algebra of wereldgeschiedenis te blokken, maar om taarten bakken, knopen aannaaien, tafels dekken en een huishouden strak te organiseren. Voor sommigen voelt dat warm en vertrouwd, anderen moeten erom glimlachen of kunnen amper geloven dat het echt zo ging.
Een meisjesdomein met de geur van zeep en suddervlees
Eind negentiende eeuw kwamen de eerste huishoudscholen op, in een tijd waarin het ideaalbeeld van de vrouw draaide om netheid, zorg en toewijding aan het gezin. In 1888 opende in Amsterdam de eerste officiële huishoudschool. Binnen de kortste keren volgden er meer, in vrijwel elke stad en heel wat dorpen.
Wie er toen binnenliep, ziet het zó weer voor zich: lange gangen, witte schorten, dampende pannen en het geratel van naaimachines. Je rook schoonmaakmiddel, zeep en een pan die rustig stond te pruttelen. De aanpak was streng, maar vooral praktisch – want een goede huisvrouw moest van alle markten thuis zijn.
Dit leerde je er
De vakken zagen er heel anders uit dan op een gewone middelbare school. Je kreeg bijvoorbeeld:
Koken en bakken – van aardappels opzetten tot slagroom luchtig kloppen
Huishoudkunde – ruiten lappen, vloeren schrobben en lakens strak strijken
Textielverzorging – kleding naaien, stoppen en herstellen
Omgangsvormen – netjes lopen, beleefd spreken en gasten ontvangen
Kinderzorg en opvoeding – want als je later moeder werd, moest je weten hoe je met een baby omgaat
Op sommige scholen stonden oefenkeukens of kleine nepwinkels waarin je leerde boodschappen doen. Alles draaide om discipline en precisie: het huishouden gold als een vak waarin je het vakmanschap onder de knie moest hebben.
Toekomstbeeld: huisvrouw
Het doel was helder: meisjes klaarstomen voor het leven als partner en moeder. Na afloop kreeg je vaak een certificaat waarmee je kon laten zien dat je in staat was een huishouden te runnen.
Voor veel meiden uit arbeidersgezinnen bood de huishoudschool ook kansen op werk: als dienstmeisje, kinderjuffrouw of kokkin bij welgestelde families. Anderen stroomden door naar grootkeukens of ziekenhuizen.
Streng, maar je leerde veel
Docenten waren doorgaans behoorlijk streng. Een scheve zoom of een pan met aangekoekte resten leverde zo een onvoldoende op. Toch denken veel oud-leerlingen met plezier terug: ze leerden er niet alleen koken en wassen, maar ook netheid, verantwoordelijkheid en zelfstandigheid.
“Wat je deed, moest gewoon goed,” vertelde een oud-leerlinge ooit. “En eerlijk is eerlijk: wat ik daar oppikte, gebruik ik nog iedere dag.”
De tijd veranderde
Vanaf de jaren zestig schoof de maatschappij op. Meisjes kregen meer opties om door te leren, carrière te maken en eigen keuzes te volgen. Met de veranderende rol van vrouwen veranderde ook het onderwijs.
De huishoudschool kreeg een nieuwe naam: LBO, later VMBO. Vakken als koken en naaien bleven nog een tijd bestaan, maar de focus verschoof naar verzorging, zorg en dienstverlening. Het idee dat vrouwen uitsluitend huisvrouw hoefden te zijn, ebde langzaam weg.
Nostalgie in de lucht
Toch staat de huishoudschool voor velen symbool voor een andere tijd – overzichtelijk, eenvoudig, soms zelfs knus. Er was trots op een strak opgemaakt bed, glanzend servies of een cake die perfect rees.
En laten we eerlijk zijn: veel van die vaardigheden zouden nu nog steeds handig zijn. Wie wil er nou niet weten hoe je een hardnekkige vlek echt weg krijgt, een knoop stevig vastzet of een maaltijd kookt zonder pakjes en zakjes?
Verdwenen, maar niet uit het geheugen
De huishoudschool bestaat dan niet meer zoals vroeger, maar de invloed zie je nog overal terug. In de keukens van opa’s en oma’s, in vergeelde receptenboekjes en in de gedreven manier waarop velen nog altijd schoonmaken of koken.