Misschien is het je wel eens opgevallen: dat mysterieuze ronde litteken op de bovenarm van je ouders of grootouders. Het bevindt zich vaak dicht bij de schouder en lijkt op een ingedeukte cirkel met kleine inkepingen. Misschien heb je je afgevraagd waar het vandaan komt, of viel het je pas op toen iemand je erop wees.
Dit litteken vertelt een historisch verhaal. Het is wat overblijft van een belangrijke vaccinatie: de pokkenprik. Dit kleine markeringetje is een stille herinnering aan een tijd waarin bescherming nodig was tegen een levensbedreigende ziekte: pokken.
Als je na de jaren ’70 bent geboren, is het misschien wat onbekend. Vraag het aan je ouders of grootouders, en zij zullen bevestigen dat het om een pokkenvaccinatie gaat. Dankzij dit vaccin zijn wereldwijd talloze levens gered.
Pokken, ook wel variola genoemd, was een zeer besmettelijke en vaak dodelijke ziekte. Het veroorzaakte hoge koorts, een hevige uitslag en soms ernstige littekens. In de ergste gevallen leidde het zelfs tot blindheid en de dood. Voor de komst van het 20e-eeuwse pokkenvaccin eiste deze ziekte het leven van miljoenen mensen.
Maar waarom laat dit vaccin nu zo’n opvallend litteken achter? In tegenstelling tot veel huidige vaccins werd de pokkeninenting op een vrij ruwe manier toegediend. Met een bifurcatienaald – een naald met twee scherpe punten – werd het virus in de huid van de bovenarm gebracht. De procedure veroorzaakte een huidreactie: eerst een bultje, dan een blaar, die uiteindelijk een korst vormde. Wanneer de korst afviel, bleef er een permanent litteken achter als bewijs van de vaccinatie.
Geschiedenis en Het Einde van de Pokkenvaccinatie
In die tijd had je geen vaccinatieboekje nodig. Het litteken zelf was je vaccinatiebewijs. In sommige landen moest je zelfs je litteken laten zien als bewijs als je ergens wilde werken, naar school wilde gaan of wilde reizen.
Dankzij wereldwijde vaccinatiecampagnes werd de ziekte uiteindelijk uitgeroeid. In Nederland stopten ze in 1972 met het verplichte pokkenvaccin. Het virus was toen al bijna volledig verdwenen uit grote regio’s. In 1980 verklaarde de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) pokken officieel uitgeroeid. Het was de eerste – en nog steeds de enige – ziekte die wereldwijd volledig is uitgeroeid.
Als je voor 1972 bent geboren, is de kans groot dat je zo’n litteken hebt. Ben je na 1972 geboren? Dan is de kans klein dat je ooit tegen pokken bent ingeënt en het litteken hebt.
Waarom blijft dat litteken zo lang zichtbaar? Dat komt door de hevige huidreactie die het vaccin veroorzaakte. Het bevatte een verzwakt levend virus dat een sterke reactie veroorzaakte. Deze reactie ging dieper in de huid, wat leidde tot een soort mini-infectie die jouw lichaam moest bestrijden. Het litteken dat overbleef was sterk en vaak licht ingedeukt, en blijft zichtbaar.
Als je nog zo’n litteken hebt, draag je een stukje geschiedenis met je mee. Het wordt vaak gezien als een symbool van bescherming en overleving.
Hoewel pokken is uitgeroeid, wordt het virus nog bewaard in enkele laboratoria voor onderzoeksdoeleinden. Dit roept zorgen op, zoals de mogelijkheid dat het als biowapen gebruikt kan worden. Daarom bestaan pokkenvaccins nog steeds voor bepaalde groepen, zoals militairen of wetenschappers die in aanraking kunnen komen met het virus.
Je kunt het litteken zien als een soort tijdcapsule. In een wereld die constant verandert door technologie en medische vooruitgang, is dit litteken een herinnering aan een tijd waarin de strijd tegen ziekten zoals pokken ontelbare levens redde. Beschouw een dergelijk litteken op je eigen arm of die van een ander als een eerbetoon aan de kracht van vaccinaties.